Народные русские сказки (Афанасьев)/Иван Попялов

Материал из Викитеки — свободной библиотеки

135[1]

Жил сабе дед да баба, и было у них три сына̀: два разумных, а третий дурень — по имяни Иван, по прозванию По́пялов. Ён двенадцать лет ляжав у по́пяле[2], вопасля́ таго встав из по́пялу и як стряхнувся, дак из яго злятело шесть пудов по́пялу. В том царстве, где жив Иван, не было дня, а всё ночь; ета зрабив змей. Во Иван и абазва́вся, штоб истра́бить етаго змея, да и ка́жа свайму батьку: «Тату! Зраби мини куцабу́[3] в пять пудов». Узявши тую куцабу́, ён пашо́в на по́ля и кинув яе́ угару́[4] и пашо́в дамо́в. На дру́гий день пришо́в Иван на по́ля, на то́я ме́ста, где падкинув куцабу́, наста́вив лоб — як лятить тая куцаба́, як уда́ря яго в лоб, да и разбилась надво́я.

Иван пришо́в дамов да и ка́жа свайму батьку: «Тату! Зраби мини другую куцабу́ в десять пудов». Узявши тую куцабу́, Иван пашо́в на по́ля да и кинув яе́ угару́: лятела тая куцаба́ три дни и три ночи. На четвертый день пашо́в Иван на то́я ме́ста — як лятить тая куцаба́; ён наста́вив калено, и тая куцаба́ разбилась на три части. По́пялов, пришо́вши дамо́в, загада́в[5] батьку зрабить третью куцабу́ у пятнадцать пудов. Узяв тую куцабу́, пришов на по́ля и падкинув яе́ угару́: лятела тая куцаба́ шесть дней. На сёмый день Иван пашо́в на то́я ме́ста; лятить тая куцаба́, як уда́рицца аб лоб Иванав, дак аж лоб падався. Во ён ка́жа: «Ета куцаба́ издержа змея!»

Во, сабравшись, Иван паехав с брата́ми пабивать таго змея. Едя ён да едя, аж стаить хатка на куриной ножке, а в той хатце живе́ змей. Яны та́матка[6] астанавились. Иван павесив сваи рукавицы да ка́жа брата́м: «Як из маих рукавиц патяче́ кровь, дак прибега́йте ка мне на по́мачь». Сказавши ета, Иван пашо́в у хату и сев пад масто́м[7] — аж едя змей на трёх галава́х: конь, спаткну́вся, сабака завыла, сокол затвеле́в[8]. Змей гаво́ря: «Чаго ты, конь, спаткну́вся, сабака завыла, сокол затвеле́в?» — «Якжа мини не спатыкацца, — ка́жа конь, — кали пад масто́м сядить Иван По́пялов». Во́ змей и ка́жа: «Выхади-ка суда́, Иванушка! Памеряем с табою силы». Ён выхо́дя, и стали яны бицца. Иван пабив таго змея да и сев изно́ва пад мост.

Едя другий змей на шести галавах; ён и таго змея пабив — аж е́дя третий на двенадцати галавах. Ён и с тым став бицца и збив яму девять галов: не стало у змея силы. Глядять яны — аж лятить во́ран и кричить: «Кровь! Кровь!» Змей и ка́жа таму во́рану: «Ляти да маей жо́нки; яна заесть Ивана По́пялова». А ён ка́жа: «Ляти к маим брата́м; як яны приедуть, мы етаго змея убьем и тябе мяса аставим». Во́ран паслу́хав Ивана, палятев к яго брата́м да и став ка́ркать над их галавами. Браты́ праснулись и, пачувши во́ранав крик, пабегли на по́мачь к брату; убили таго змея, взяли зме́еву галаву́, и, пришо́вши к яго хате, яны разламили галаву́ — и став белый свет па всяму царству.

Пабивши змея, Иван По́пялов с брата́ми пае́хав дамо́в и забыв взять рукавицы; вяле́в брата́м падаждать яго, а сам вярнувся за рукавицами. Як падъехав к ха́те и хатев взять рукавицы, глядить — аж там змеиха и змее́вы дочки́ размавля́ють[9] праме́ж сабою. Ён зрабився като́м да и став курня́вкать[10] пад дверями. Яны пустили яго у хату. Ён, выслухавши всё, што яны гаварили, ухватив рукавицы и пабег. Прибегши к брата́м, сев на каня; во яны и паехали. Едуть яны да едуть; во пред ими зелёный луг, а на том лугу падушки шавко́вые. Во братья и кажуть: «Папасём ту́точка[11] каней и сами аддышем[12]». Иван ка́жа: «Пасто́йтя, братцы!» — да, узявши куцабу́, ударив па падушкам; из тых падушак патякла кровь.

Во яны паехали дальше. Едуть, едуть — аж стаить ябланька, и на той ябланьке залатые и сребряные яблачки. Во братья и кажуть: «Давайтя зъедим па яблачку». Иван гаво́ря: «Пастойтя, братцы! Я папробую», — и, узявши куцабу́, ударив па той яблане; из яе́ патякла кровь. Яны и паехали дальше. Едуть яны да едуть, во пред ими крыница[13]. Братья и кажуть: «Напьёмся вады». А Иван По́пялов и гаво́ря: «Стойте, братцы!» Узявши куцабу́, ён ударив па крынице, и из той вады зрабилася кровь. Луг, шавко́вые падушки, ябланя и крыница — ета всё были дочки́ зме́евы.

Пабивши зме́евых до́чак, Иван По́пялов паехав с брата́ми дамо́в — аж лятить за ими змеиха, раззявила рот ад неба да земли и хатела Ивана праглинуть[14], Иван и браты́ яго кинули ей три пуды соли. Яна праглину́ла тую соль, падумавши, што то Иван По́пялов, а дале як рассмакавала[15] тую соль и убачила[16], што ета не Иван, пабегла знова вслед.

Во ён бача, што беда, як припустив каня да и схава́вся[17] у кузню к Кузьме и Демьяну за двенадцать дверей. Змеиха прилятела да и ка́жа Кузьме и Демьяну: «Адда́йтя мини Ивана По́пялова!» А яны кажуть: «Пралижи языком двенадцать дверей да и бери!» Змеиха зачала лизать двери; а яны разагрели железные щипцы, и як только яна прасу́нула язык у кузню — яны ухватили яе́ за язык и начали бить малата́ми. Убивши змеиху, спалили и по́пял па ветру рассыпали, а сами паехали дамо́в; стали жить да паживать, гулять да пиравать, мед да вино папивать. И я там быв, вино пив, и в роте не было́, а па бараде только тякло.


Примечания

  1. Записано в г. Погаре Черниговской губ. учителем Н. Матросовым. В тексте сохраняются особенности местного диалекта, переходного от русского языка к белорусскому.
  2. В золе (т. е. на печке).
  3. Дубину.
  4. Вверх.
  5. Заставил.
  6. Там.
  7. Мост (мостить) — пол.
  8. Захирел (Ред.).
  9. Разговаривают.
  10. Мяукать.
  11. Тут.
  12. Отдохнем.
  13. Ключ, родник.
  14. Проглотить; глита́ть — глотать с жадностью.
  15. Распробовала.
  16. Увидела.
  17. Спрятался.